Najpierw delikatny ból w okolicach dolnej części brzucha, potem coraz silniejszy, aż wreszcie cierpienie nie do zniesienia, brak zrozumienia rodziny i znajomych z pracy… i bezpłodność. Tak w dużym skrócie wyglądają komplikacje towarzyszące endometriozie. Na chorobę tę cierpi od 10 do 15 procent kobiet na całym świecie. Jak jest w Polsce, dokładnie nie wiadomo. Wielu lekarzy wciąż ma problem z właściwym jej zdiagnozowaniem i często kwalifikuje jako inne schorzenie kobiece. Cały proces leczenia może więc iść w niepożądanym kierunku, a wtedy finał to tragedia dla wielu chorych i ich najbliższego otoczenia. Specjaliści od endometriozy intensyfikują walkę z nią. Pierwszy krok to uświadomienie, że choroba taka istnieje i zbiera niestety całkiem spore żniwo wśród cierpiących na nią w wieku rozrodczym. Drugi – właściwa diagnoza, a trzeci – odpowiednie leczenie, najczęściej operacyjne. Dziś można z niego skorzystać jedynie w wyspecjalizowanych placówkach. Jest ono bowiem wciąż znacznie droższe niż kwota, jaką przeznacza na nie NFZ.
Spis treści:
- Dlaczego kobiety chorują na endometriozę?
- Największy problem: właściwa diagnoza choroby
- Decyzja o leczeniu endometriozy
- Jaka forma leczenia endometriozy?
- Leczenie operacyjne endometriozy
- Po operacji endometriozy
- Światowy Dzień Endometriozy
Dlaczego kobiety chorują na endometriozę?
Nie da się wskazać, jakie w 100 procentach są przyczyny endometriozy. Najprawdopodobniej odpowiadają za jej powstanie hormony wydzielane podczas cyklu miesiączkowego. Co miesiąc, pod ich wpływem, endometrium (tj. tkanka wyścielająca jamę macicy) złuszcza się i podlega krwawieniom. Tkanka śluzówki macicy poza macicą nie wydala się z organizmu, tak jak powinno się to dziać np. w przypadku samej śluzówki macicy. Skutek: wewnętrzne krwawienia i stany zapalne okolicznych narządów. W miarę upływu czasu, ilość tkanki w organizmie narasta, powodując ból. Ogniska choroby znajdować się mogą w różnych częściach organizmu. Deformują one narządy wewnętrzne – najczęściej jajniki, jamę otrzewnej, moczowody, jajowody, jelita czy ściany pęcherza. Choroba ogniskuje się też w bardziej odległych miejscach jak wątroba, żołądek czy w skrajnych przypadkach – płuca lub mózg. Komórki tkanki śluzówki macicy narastają, rozwijają się i tworzą narośla, guzy oraz tzw. wszczepy endometrialne.
– Główne dolegliwości to bóle o różnym umiejscowieniu i stopniu nasilenia. Najczęściej są to bolesne miesiączki, które mogą pojawiać się już u nastolatek. Mogą też być bóle podczas współżycia, defekacji, czy oddawania moczu. Są one związane z lokalizacją ognisk endometriozy. Przyczyny bólu mogą być różne – np. tworzenie się zrostów na skutek stanu zapalnego, odkładanie się składników morfotycznych krwi w ogniskach choroby i naciekanie włókien nerwowych. Te ostatnie powodują największy ból – mówi Lucyna Jaworska Wojtas – prezes fundacji Pokonać Endometriozę, od 38 lat cierpiąca na tę chorobę. Wskazuje, że u wielu chorych pojawiać się mogą trudności z zajściem w ciążę. – Jeśli więc u kobiety przez okres kilku miesięcy występują dolegliwości bólowe, to powinna się zgłosić do lekarza, który zastosuje właściwe postępowanie diagnostyczne – dodaje Lucyna Jaworska Wojtas.
Największy problem: właściwa diagnoza choroby
Głównym problemem jest najczęściej zbyt późne rozpoznanie choroby. Dotyczy to także innych krajów, nawet tych o większej rozpoznawalności endometriozy. W społeczeństwie wciąż panuje bowiem przekonanie, że podczas miesiączki musi występować ból, stąd – zdaniem specjalistów – często jest jego podłoże lekceważone przez kobiety, które nie informują lekarzy właściwie i dokładnie o rodzaju odczuwanych bólów. Ale – jak wskazuje Lucyna Jaworska – Wojtas – to przecież też lekarze muszą mieć świadomość istnienia tej choroby, i to nie tylko ginekolodzy, ale także ci, którzy na co dzień pracują w Podstawowej Opiece Zdrowotnej, bo to oni mają najczęstszy kontakt z pacjentkami.
– Diagnostyka endometriozy w większości przypadków nie jest zbyt skomplikowana. Szczegółowy wywiad z pacjentką potrafi zasugerować możliwość występowania endometriozy, ze wskazaniem jej umiejscowienia. Dokładne badanie ginekologiczne może także przyczynić się do prawidłowej diagnozy – mówi dr n. med. Mikołaj Karmowski, ginekolog z wrocławskiej Medicus Clinic, który wraz z doktorem Piotrem Rubiszem, przeprowadza po kilka operacji endometriozy dziennie. Zdaniem Mikołaja Karmowskiego dziś jednym z największych wyzwań jest przede wszystkim swoiste wyczulenie ginekologów na możliwość występowania, i to częstego, tej choroby u kobiet w wieku rozrodczym. Dalsze działania związane z przeciwdziałaniem jej skutkom stanowią w znacznej mierze konsekwencję prawidłowo zdiagnozowanej endometriozy, wraz ze zlokalizowaniem ognisk jej występowania.
Decyzja o leczeniu endometriozy
Wystarczającym impulsem do natychmiastowego rozpoczęcia leczenia powinny być bóle pojawiające się w różnym stopniu nasilenia i różnym umiejscowieniu, a także problemy z zajściem w ciążę.
– Kobieta, która obserwuje swój organizm, na pewno zgłosi się do lekarza, zauważając pojawiające się nieprawidłowości , co pozwoli na uruchomienie stosownego leczenia odpowiednio wcześnie – zwraca uwagę dr Mikołaj Karmowski. Dodaje jednak: – Ogromnym problemem są pacjentki, które pomimo występowania bólu, zgłaszają się na tyle późno, że choroba, a szczególnie postać głęboko naciekającej endometriozy, powoduje już zajęcie innych narządów i konieczność wykonania rozległych, a przy tym często skomplikowanych, zabiegów operacyjnych. W tych przypadkach szczególnie ważna jest współpraca z chorymi i szczegółowe informowanie o kolejnych etapach leczenia oraz ryzyku, jakie niesie interwencja chirurgiczna – ostrzega Mikołaj Karmowski. Jego zdaniem, pomimo nawet prawidłowo wykonanego zabiegu operacyjnego, dojść może do nawrotów choroby, stąd u cierpiących na nią stosować należy plan leczenia na całe życie, starając się unikać powtarzania operacji.
Jaka forma leczenia endometriozy?
Lekarz specjalista powinien zaproponować, czy daną z daną postacią choroby walczyć się będzie farmakologiczne czy chirurgiczne. W pewnych przypadkach dopuszcza się też leczenie hormonalne. Pozwala ono na włączenie na trzy miesiące preparatów bez potwierdzenia histopatologicznego choroby. – Jednak generalna zasada postępowania w endometriozie jest taka, że podczas zabiegu chirurgicznego pobiera się wycinki z ognisk endometrialnych do badania histopatologicznego i dopiero po uzyskaniu potwierdzenia choroby, włącza się preparaty hormonalne – mówi Mikołaj Karmowski.
Leczenie operacyjne endometriozy
Najczęściej operacja endometriozy polega na usunięciu radykalnych guzów endometrialnych z marginesem tkanki zdrowej. Tylko takie usunięcie jej ognisk przynieść może wymierne korzyści.
– Pełne usunięcie guza z takich narządów jak jajnik, otrzewna, moczowód, jelito, pęcherz moczowego czy nerwy, daje szanse na eliminację bólu lub jego znaczne ograniczenie – wskazuje dr Mikołaj Karmowski. Celem zabiegów jest przywrócenie prawidłowych stosunków anatomicznych w jamie otrzewnowej, usunięcie ognisk endometriozy czy wreszcie usunięcie zrostów powstałych przez naciekanie guzów oraz zabezpieczenie organów wewnętrznych przed dysfunkcją i uszkodzeniem. Według Mikołaja Karmowskiego dzisiejsza technologia pozwala na usuwanie guzów z jelita, moczowodu bez obawy uszkodzenia tych struktur. – Czasem trzeba usunąć odcinek jelita ze względu na to, że ma ono całkowicie zniszczoną ścianę (niedrożność) przez tkanki endometrialne i wykonać zespolenie, aby pacjentka uniknęła w przyszłości stomii jelitowej, jednak w większości przypadków można wykonać usunięcie samych guzów endometrialnych z jelit, pęcherza moczowego, otrzewnej czy nerwów, bez potrzeby usuwania części organu. Należy przy tym pamiętać, że jest to tylko zależne od czasu trwania choroby i stopnia zniszczenia ściany lub osłonki danego nerwu czy organu – dodaje Mikołaj Karmowski, doradzając, że zabieg powinna poprzedzić dokładna diagnostyka i lokalizacja zmian, co pozwoli na dobranie odpowiedniego zespołu multidyscyplinarnego, a tym samym – zwiększenie skuteczności leczenia inwazyjnego. O doborze narzędzi decyduje chirurg w zależności od indywidualnego przypadku. Może być to np. diatermia bipolarna czy nóż ultradźwiękowy – harmoniczny, plazma argonowa, nóż plazmowy, laser czy nawet zwykły haczyk monopolarny. – Każde z nich ma swoje plusy i minusy. Warto przy tym wspomnieć o systemach do zamykania naczyń krwawiących typu: BiClamp i BiSect, które wykorzystują obecnie efekt podgrzewania kolagenu tkankowego i tzw. „termofuzji”. Jeśli używamy ich prawidłowo, możemy wykonać usunięcie guza nawet z jelita odbytniczego oraz pęcherza moczowego bez obawy o uszkodzenie tych organów – opisuje Mikołaj Karmowski.
Po operacji endometriozy
Jak zwracają uwagę lekarze i pacjenci, operacja to zakończenie pewnego, najbardziej kłopotliwego, etapu endometriozy, w znacznej większości wypadków, związanego z silnymi bólami. Walka z chorobą powinna trwać jednak dalej. – Wszystko zależy od tego, jak potrafimy same o siebie zadbać – mówi Lucyna Jaworska – Wojtas. Jak dowodzą tego doświadczenia chorych, przestrzeganie zaleceń lekarza prowadzi zwykle do pomyślnego rozwiązania. Trzeba jednak zastosować szczególny reżim i zachować ostrożność.
– Przede wszystkim ważne są immunologiczna dieta przeciwzapalna wraz z farmakoterapią celowaną w pacjentkę – podsumowuje dr Mikołaj Karmowski. Do pełnego powrotu do normlanego życia potrzebne jest też wsparcie psychologiczne.
– W zespole opiekującym się rekonwalescentką powinien być również specjalista prowadzący psychoterapię wsparcia dla kobiet. Dotyczy to zwłaszcza tych pacjentek, które chorują przez lata i dla których trudny jest powrót do równowagi emocjonalnej – dodaje. Potwierdza przy tym, że endometrioza to schorzenie cywilizacyjne, rozciągnięte niemal na całe życie. Odpowiednio prowadzona walka powinna jednak przynosić wymierne efekty, zwłaszcza w eliminacji tego, co najbardziej dokuczliwe, czyli bólu.
Światowy Dzień Endometriozy
Dogodną okazją do informowania o tym, jak należy leczyć tę chorobę będzie obchodzony co roku 30 marca Światowy Dzień Endometriozy. Organizacje społeczne (m.in. fundacja Pokonać Endometriozę) chcą wykorzystać go do edukowania kobiet i ich otoczenia poprzez udzielanie niezbędnej wiedzy, gdzie szukać pomocy, jak właściwie diagnozować chorobę i w ogóle co robić w jej przypadku. Także niektóre placówki medyczne włączą się w tę akcję informacyjną. Eksperci z Medicus Clinic we Wrocławiu zorganizują dla zainteresowanych Dzień Otwarty, podczas którego będzie można m.in. zasięgnąć specjalistycznych porad i zapoznać się z możliwościami dotyczącymi całościowego leczenia endometriozy.
